Khung pháp lý cho giao dịch bằng tài sản ảo và tiền mã hóa tại Việt Nam: Thách thức và hướng đi

1. Khi công nghệ vượt trước luật pháp

Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ blockchain đã thúc đẩy sự xuất hiện của các loại tài sản kỹ thuật số như Bitcoin, Ethereum, NFT, cùng hàng loạt ứng dụng tài chính phi tập trung (DeFi). Tại Việt Nam, theo báo cáo của Chainalysis năm 2023, Việt Nam tiếp tục nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ người dân tham gia giao dịch tiền mã hóa cao nhất thế giới. Tuy nhiên, hoạt động này lại đang diễn ra trong bối cảnh thiếu khung pháp lý chính thức, tiềm ẩn nhiều rủi ro về pháp lý, tài chính và xã hội.

2. Thực trạng pháp lý hiện hành: Có nhận diện nhưng chưa có quy định điều chỉnh cụ thể

Hiện nay, Việt Nam chưa công nhận tiền mã hóa là phương tiện thanh toán hợp pháp theo quy định của Luật Ngân hàng Nhà nước (2010). Một số văn bản pháp lý liên quan có đề cập đến tài sản ảo nhưng ở mức khuyến nghị, ví dụ:

• Chỉ thị số 10/CT-TTg (2022) yêu cầu tăng cường quản lý các hoạt động liên quan đến tài sản ảo.

• Quyết định 1255/QĐ-TTg (2017) của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đề án xây dựng khung pháp lý về tài sản ảo, tiền ảo.

• Công văn của Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính... đều khẳng định tiền mã hóa không được phép sử dụng như một công cụ thanh toán.

Tuy nhiên, các loại tài sản này chưa bị cấm tuyệt đối, dẫn đến tình trạng "nửa sáng nửa tối" trong thực tiễn: giao dịch vẫn diễn ra phổ biến, nhưng người dùng không có cơ chế bảo vệ pháp lý nếu xảy ra tranh chấp, lừa đảo hoặc mất mát tài sản.

3. Những thách thức pháp lý đặt ra

• Không có định nghĩa pháp lý rõ ràng về “tài sản ảo”, “tiền mã hóa”, “token”: Dẫn đến khó khăn trong việc xác định tính pháp lý của các giao dịch.

• Thiếu quy định về quyền sở hữu, chuyển nhượng, kê khai và thuế vụ: Tạo ra lỗ hổng trong quản lý tài chính và phòng chống rửa tiền.

• Nguy cơ rửa tiền, trốn thuế và tài trợ khủng bố: Do tính ẩn danh và xuyên biên giới của tiền mã hóa.

• Khó kiểm soát nền tảng, sàn giao dịch phi tập trung (DEX): Gây khó khăn cho cơ quan quản lý trong thanh tra, xử lý vi phạm.

• Tranh chấp dân sự phát sinh nhưng chưa có cơ sở giải quyết trong tố tụng dân sự hoặc thương mại.

4. Một số định hướng và kiến nghị

Để xây dựng khung pháp lý phù hợp với bối cảnh hiện đại, Việt Nam cần cân bằng giữa quản lý rủi ro và tận dụng cơ hội đổi mới sáng tạo:

• Ban hành luật hoặc nghị định riêng về tài sản ảo và tiền mã hóa, định danh rõ ràng các khái niệm như token, stablecoin, NFT, token tiện ích, token chứng khoán…

• Công nhận quyền sở hữu hợp pháp đối với một số loại tài sản ảo (nhưng không phải là tiền tệ), từ đó mở đường cho quản lý thuế, thừa kế, và giải quyết tranh chấp dân sự.

• Thiết lập cơ chế cấp phép và giám sát các sàn giao dịch tiền mã hóa, đặc biệt là các nền tảng hoạt động tại Việt Nam.

• Bổ sung quy định phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố qua tiền mã hóa vào Luật Phòng chống rửa tiền.

• Tăng cường hợp tác quốc tế với các quốc gia có kinh nghiệm như Singapore, Nhật Bản, EU trong việc xây dựng chính sách và chia sẻ dữ liệu.

5. Kết luận

Giao dịch bằng tài sản ảo và tiền mã hóa không còn là xu hướng tương lai mà đã trở thành hiện thực. Việc sớm xây dựng một khung pháp lý đầy đủ, linh hoạt và minh bạch không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của người dân, doanh nghiệp mà còn tạo điều kiện để Việt Nam đón đầu xu hướng kinh tế số và phát triển thị trường tài chính hiện đại, có trách nhiệm.

Nguồn: bocongan.gov.vn; moj.gov.vn; sbv.gov.vn; tapchicongsan.org.vn; Chainalysis