Phát triển công nghệ bán dẫn tại Việt Nam – Cơ hội và thách thức trong kỷ nguyên số

Trong thế kỷ 21, công nghệ đã trở thành một trong những yếu tố cốt lõi quyết định vị thế và sức mạnh của mỗi quốc gia. Trong số các lĩnh vực công nghệ then chốt, bán dẫn (semiconductor) nổi lên như một nền tảng thiết yếu, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của hầu hết các ngành công nghiệp hiện đại – từ sản xuất điện tử, trí tuệ nhân tạo, xe điện, đến quốc phòng và an ninh mạng.

Trên bản đồ công nghệ thế giới, các quốc gia như Mỹ, Hàn Quốc, Đài Loan đã khẳng định vai trò đầu tàu trong ngành công nghiệp bán dẫn với chuỗi giá trị khép kín và trình độ kỹ thuật vượt trội. Tuy nhiên, bối cảnh địa chính trị biến động cùng với xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu đang tạo ra "khoảng trống chiến lược", mở ra cơ hội cho những nền kinh tế đang phát triển – trong đó có Việt Nam – vươn lên nắm giữ vai trò quan trọng hơn trong lĩnh vực này.

Vậy Việt Nam đang ở đâu trong bức tranh toàn cầu của ngành công nghiệp bán dẫn? Những cơ hội, thách thức và hướng đi chiến lược nào đang chờ đợi phía trước? Bài viết dưới đây sẽ cung cấp một cái nhìn tổng quan, phân tích sâu sắc những bước tiến, tiềm năng, cũng như các rào cản mà Việt Nam cần vượt qua để khẳng định vị thế trong ngành công nghệ đầy cạnh tranh này.

1. Bán dẫn – Nền tảng của thời đại công nghệ số

Trong bối cảnh toàn cầu đang bước vào cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, công nghệ bán dẫn được xem là “trái tim” của mọi thiết bị điện tử hiện đại – từ điện thoại thông minh, máy tính, ô tô tự lái, đến các hệ thống vũ khí quốc phòng tối tân. Theo các chuyên gia, ai làm chủ công nghệ bán dẫn sẽ nắm trong tay quyền lực công nghệ và ảnh hưởng địa chính trị toàn cầu.

Không nằm ngoài xu thế đó, Việt Nam đang từng bước xây dựng nền móng cho ngành công nghiệp bán dẫn với khát vọng trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

2. Việt Nam và khát vọng vươn lên trong chuỗi giá trị bán dẫn toàn cầu

Trong năm 2023 và đầu 2024, nhiều tập đoàn lớn trong lĩnh vực điện tử và bán dẫn như Samsung, Intel, Amkor, và Hana Micron đã tăng cường đầu tư vào Việt Nam, đặc biệt tại các địa phương như Bắc Ninh, TP.HCM và Bắc Giang. Trong đó, Amkor đã khánh thành nhà máy đóng gói, thử nghiệm bán dẫn trị giá hơn 1,6 tỷ USD tại Bắc Ninh – một cột mốc đáng chú ý trong hành trình phát triển ngành.

Chính phủ Việt Nam cũng đã xác định ngành bán dẫn là một lĩnh vực chiến lược. Trong Quy hoạch tổng thể phát triển KHCN quốc gia đến năm 2030, ngành bán dẫn được ưu tiên đầu tư phát triển về nguồn nhân lực, cơ sở hạ tầng và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ cao.

3. Thách thức không nhỏ – Đặc biệt về nhân lực và công nghệ lõi

Dù có tiềm năng lớn, ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam hiện vẫn đang ở giai đoạn đầu của quá trình phát triển, chủ yếu tập trung vào khâu hậu kỳ như đóng gói (packaging) và kiểm thử (testing). Những công đoạn phức tạp hơn như thiết kế (design) và chế tạo (fabrication) vẫn là sân chơi của các quốc gia có nền tảng công nghệ và vốn đầu tư rất cao như Mỹ, Hàn Quốc, Đài Loan hay Trung Quốc.

Một thách thức lớn là nguồn nhân lực chất lượng cao. Theo các báo cáo, Việt Nam cần ít nhất 50.000 kỹ sư bán dẫn đến năm 2030, nhưng hiện tại số lượng kỹ sư được đào tạo bài bản trong lĩnh vực này còn rất hạn chế. Việc xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu, kết nối giữa nhà trường và doanh nghiệp đang là bài toán cấp thiết.

4. Cơ hội “vàng” từ chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu

Căng thẳng địa chính trị, đặc biệt là cuộc cạnh tranh Mỹ - Trung trong lĩnh vực công nghệ, đã tạo ra sự dịch chuyển trong chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu. Việt Nam đang nổi lên như một điểm đến hấp dẫn nhờ vào vị trí địa lý thuận lợi, nền chính trị ổn định, và chi phí lao động cạnh tranh.

Thêm vào đó, các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như EVFTA, CPTPP, RCEP cũng tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp bán dẫn Việt Nam tiếp cận thị trường toàn cầu, thúc đẩy xuất khẩu và chuyển giao công nghệ.

5. Hướng đi nào cho Việt Nam trong thập niên tới?

Để thực sự bứt phá và không bỏ lỡ “cuộc chơi” công nghệ bán dẫn, Việt Nam cần một chiến lược tổng thể, kết hợp giữa chính sách nhà nước, sự đầu tư dài hạn từ khu vực tư nhân, và sự đồng hành từ các viện nghiên cứu – trường đại học. Một số hướng đi then chốt có thể kể đến:

• Đào tạo và thu hút nhân tài: Xây dựng các trung tâm đào tạo bán dẫn quốc gia, liên kết với các trường đại học hàng đầu trong và ngoài nước.

• Chính sách ưu đãi đầu tư: Miễn giảm thuế, hỗ trợ hạ tầng, đơn giản hóa thủ tục cho doanh nghiệp công nghệ cao.

• Phát triển hệ sinh thái nội địa: Khuyến khích doanh nghiệp trong nước tham gia vào các công đoạn của chuỗi giá trị như thiết kế vi mạch, phát triển phần mềm EDA, và sản xuất vật liệu đầu vào.

6. Kết luận

Sự phát triển của công nghệ bán dẫn tại Việt Nam không chỉ là cơ hội để hội nhập sâu vào nền kinh tế tri thức toàn cầu, mà còn là bước ngoặt mang tính chiến lược để nâng tầm vị thế công nghệ của đất nước. Tuy nhiên, con đường này đòi hỏi sự kiên trì, đầu tư bài bản, và quyết tâm từ cả chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng khoa học.

Nếu được đầu tư đúng hướng, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành một trung tâm bán dẫn mới tại châu Á trong tương lai gần.

Nguồn: Báo Nhân Dân, Bộ KH&CN, VTV, VinFuture