Tế bào thần kinh và “kho đường ẩn” – Hy vọng mới trong điều trị suy giảm trí nhớ.

1. Một cơ chế bảo vệ mới được hé lộ

Một nghiên cứu đột phá vừa được công bố trên Cell Metabolism (6/2025) đã làm sáng tỏ cách mà tế bào thần kinh của não người có thể “kích hoạt” một nguồn dự trữ đường nội sinh bí ẩn, từ đó giúp duy trì hoạt động nhận thức và chống lại các tổn thương thần kinh – đặc biệt trong các bệnh lý như Alzheimer, sa sút trí tuệ và suy giảm trí nhớ tuổi già.

Các nhà khoa học tại Đại học California San Diego (UCSD) đã phát hiện rằng glucose không phải là nguồn năng lượng duy nhất mà tế bào thần kinh có thể sử dụng. Trong điều kiện căng thẳng thần kinh hoặc thiếu năng lượng, một “kho năng lượng tiềm ẩn” – dưới dạng glycogen và lactate nội sinh – sẽ được huy động để: Làm sạch các gốc tự do sinh ra từ stress oxy hóa; Duy trì truyền dẫn synapse ổn định, đảm bảo trí nhớ ngắn hạn; Tái thiết lập cân bằng ion, ngăn tế bào thần kinh chết sớm.

2. Cơ chế hoạt động ra sao?

* Vai trò của “glycogen thần kinh”

Từ lâu, não được xem là không dự trữ glycogen. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu phát hiện các astrocytes (tế bào sao) trong não có thể dự trữ glycogen và chuyển hóa nhanh chóng khi tế bào thần kinh thiếu năng lượng.

* Sự hỗ trợ của lactate

Ngoài glucose, lactate nội sinh cũng được sử dụng như một “dòng điện dự phòng”, duy trì năng lượng cho synapse – nơi ghi nhớ ngắn hạn và học tập diễn ra.

* Kích hoạt tự nhiên khi não căng thẳng

Khi gặp tình huống thiếu máu não tạm thời, mất ngủ kéo dài, hoặc stress oxy hóa, hệ thống này tự động được kích hoạt, bảo vệ vùng hippocampus – trung tâm trí nhớ chính.

3. Ứng dụng trong điều trị suy giảm trí nhớ

Các phát hiện này mở ra hướng mới để: Phát triển thuốc tăng khả năng huy động glycogen thần kinh; Tăng cường vai trò của tế bào sao trong hỗ trợ tế bào thần kinh; Chế độ dinh dưỡng và luyện tập giúp tối ưu chuyển hóa lactate/glucose.

Đặc biệt, nhóm nghiên cứu đã thử nghiệm thành công trên mô hình chuột có biểu hiện tương tự Alzheimer, cho thấy trí nhớ được cải thiện rõ rệt sau 4 tuần kích hoạt cơ chế “kho đường ẩn”.

Kết luận: Tế bào thần kinh không chỉ là nơi tiếp nhận và xử lý thông tin, mà còn là những thực thể cực kỳ thông minh – biết cách dự trữ, bảo vệ và phục hồi chính mình.

Nguồn: Cell Metabolism, UCSD, Nature Neuroscience.